Jednym z najbardziej odczuwalnych skutków wojny na Ukrainie jest wzrost cen paliw w ostatnim roku, który przyczynił się do wysokiej inflacji w Polsce. Coraz więcej polityków, ekonomistów oraz zwykłych obywateli oskarża Orlen o sztuczne zawyżanie cen paliw. Warto więc przyjrzeć się bliżej temu zagadnieniu, by dowiedzieć się, czy wysokie ceny na stacjach mają jakieś uzasadnienie.
Co składa się na cenę paliw na stacjach
Analizę warto rozpocząć od przeanalizowania, jakie składowe wpływają na cenę zakupu litra paliwa na stacji benzynowej. Okazuje się, koszt zakupu surowca z rafinerii stanowi około 60-70% ceny końcowej. Oznacza to, że za 30-40% cen na stacjach odpowiadają inne elementy, takie jak akcyza, podatek VAT, opłata paliwowa i emisyjna oraz marża detaliczna sprzedawców.
Należy podkreślić, że akcyza, a także opłaty paliwowe i emisyjne to tak naprawdę podatki ukryte pod innymi nazwami, zasilające budżet państwa. W okresie od 1 lutego 2022 roku do 31 grudnia 2022 roku, w ramach tarczy antyinflacyjnej stawka podatku VAT na paliwa została obniżona z 23% na 8%, co miało zahamować falę wzrostów cen na stacjach i ograniczyć szalejącą w Polsce inflację.
Koszty zakupu i wartość złotówki
Skoro rząd zdecydował się na obniżenie podatku VAT o 15%, dlaczego ceny paliw w tamtym okresie nie spadły? Było to spowodowane innymi czynnikami. Do najważniejszych zaliczyć należy wzrost kosztów zakupu surowca przez rafinerie. Koszty te są m.in. uzależnione od ceny baryłki ropy naftowej na światowych rynkach. Ogromny wpływ na ceny baryłki ropy ma z kolei sytuacja polityczna na świecie, a także ilość surowca wydobywana przez państwa OPEC, zajmujące się eksportem czarnego złota.
W okresie pandemii popyt na ropę był niski, dlatego ceny baryłki spadały, co pozwalało na tańsze tankowanie na stacjach. W momencie wybuchu wojny pomiędzy Rosją i Ukrainą podaż surowca spadła, a ceny wystrzeliły. To jeden z najważniejszych powodów, dla których tankowanie stało się drogie.
Kolejny powód drożyzny na stacjach benzynowych to utrzymujący się niski kurs złotówki. Wszystkie transakcje na światowych rynkach ropy naftowej przeprowadzane są w dolarach. W momencie, gdy polska waluta znacznie osłabła w stosunku do waluty amerykańskiej, za tę samą ilość pieniędzy Orlen jest w stanie kupić mniej ropy. Warto wiedzieć, że jednym z czynników wpływających na osłabienie złotówki było podniesienie stóp procentowych przez NBP w celu zmniejszenia ilości pieniądza na rynku i obniżenia inflacji.
Poziom podatku VAT i jego wpływ na ceny paliw
Najwięcej kontrowersji związanych z cenami paliw pojawiło się na przełomie roku 2022 i 2023. Do 31 grudnia 2022 roku obowiązywała obniżona do 8% stawka podatku VAT. Od 1 stycznia 2023 roku wysokość podatku powróciła do wcześniejszego poziomu i wynosi 23%. Zgodnie z logiką podniesienie VAT-u powinno skutkować wyższymi cenami na stacjach paliw.
Tymczasem okazało się, że ceny paliw na większości polskich stacji nie zmieniły się nawet o jeden grosz. Politycy, ekonomiści i zwykli obywatele natychmiast zaczęli szukać przyczyn takiego stanu rzeczy. Po analizie cen ropy naftowej na rynkach światowych od początku 2022 roku oraz kursu złotówki i dolara okazało się, że Orlen pod koniec 2022 roku, celowo utrzymywał wyższe ceny na stacjach paliw. Robił to po to, by w momencie przywrócenia podatku VAT do poziomu 23% kierowcy nie odczuli wzrostu cen.
Zdaniem prezesa Orlenu Daniela Obajtka obniżenie cen paliw po koniec 2022 roku, a następnie ich podniesienie o 15% na początku 23 stycznia 2023 roku wywołałoby panikę i chaos wśród kierowców. Według Obajtka kierowcy tuż przed sylwestrem rzuciliby się na dystrybutory, wykupując cały zapas surowca. Jego brak mógłby doprowadzić do wzrostu niezadowolenia społecznego, a nawet wystąpienia rozruchów, takich jak na Węgrzech.
Sprawę sztucznego zawyżania cen paliw w Polsce w ostatnich miesiącach 2022 roku bada Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Należy podkreślić, że postępowanie prowadzone jest z urzędu w sprawie krajowego monopolisty na rynku paliw, a nie przeciwko niemu. Proces zbierania i analizowania danych jest czasochłonny, dlatego na raport UOKiK trzeba będzie poczekać.
Ceny paliw w innych krajach
Orlen broniąc się przed oskarżeniami ze strony polityków, ekonomistów, czy też zwykłych obywateli o zawyżaniu cen paliw, tłumaczy, że ceny na stacjach benzynowych w Polsce są najniższe w Europie. Rzeczywiście, analizując dane pochodzące z listopada 2022 roku, można zauważyć, że ceny detaliczne (po opodatkowaniu) w większości państw europejskich są wyższe. Było to jednak spowodowane przede wszystkim obniżonym VAT-em w Polsce.
Jednocześnie da się zauważyć, że ceny netto paliw (przed opodatkowaniem) są niemal najwyższe na starym kontynencie. Zdaniem ekspertów jest to związane z wysokimi marżami narzucanym przez Orlen. Jeszcze w 2021 roku średnia cena netto benzyny sprzedawanej przez rafinerię wynosiła 2,51 zł. Rok później cena wzrosła do 4,36 zł, przy podobnych cenach ropy na rynkach światowych.
Kolejnym argumentem potwierdzającym tezę, że koncern, którym zarządza Daniel Obajtek łupi kierowców, są rekordowe zyski Orlenu. Tylko w trzecim kwartale 2022 roku, spółka osiągnęła zysk operacyjny na poziomie 11,7 mld zł, a łącznie po trzech kwartałach dochody wyniosły aż 19,1 mld zł netto. Chociaż dobre wyniki finansowe rodzimego giganta cieszą, zmuszają też do zastanowienia się, czy sukces firmy nie został w dużej mierze sfinansowany przez kierowców tankujących drogie paliwo.
Wydaje się, że narzekania na wysokie ceny paliw w Polsce są uzasadnione i w dużej mierze wywołane ambicjami prezesa Obajtka, który pragnie dynamicznie i za wszelką cenę rozwijać Orlen, nie zważając na gospodarcze oraz społeczne koszty swojego działania.